Roman Warszewski
CZY INTERNET JEST GORSZY OD KOMUNIZMU?
"Gazeta Krakowska", nr 90, 16 kwietnia 1996
Wszyscy rozpływają się nad Internetem. Zapanowała taka moda. Żeby nie
uchodzić za wapniaka i kogoś, kto nie rozumie logiki przemian, rzadko kto
zdobywa się na choćby najsłabszą krytykę.
Tymczasem Internet potęguje wszystkie wady, jakie poprzednio dość
zgodnym chórem przypisywano komputerom i mikroelektronice. Internet czyni
z niej Golema i Frankensteina jednocześnie - coś, nad czym w przyszłości
bardzo trudno będziee zapanować. Brak krytycyzmu wobec Internetu
przypomina stosunek francuskich intelektualistów lat sześćdziesiątych do
Mao Tse-tunga i Stalina.
To prawda, że Internet tworzy wolność wirtualną, wolność na ekranie
komputera, jednak nieuchronnie prowadzi do ograniczenia i zawężenia
wolności rzeczywistej. Co z tego - czym chwali się Bill Gates - że dzięki
Internetowi już wkrótce będziemy dysponować zminiaturyzowanymi
wyposażonymi w praktycznie nieograniczone możliwości kojarzenia i wiązania
ze sobą zjawisk, faktów i zdarzeń; co z tego, że czytając na ekranie np. o
amazońskiej dżungli, będziemy w stanie słuchać jej odgłosów i oglądać ją
na filmie odtwarzanym w jednym z narożników tegoż ekranu, jeśli
jednocześnie nie będziemy mogli ruszyć się z domu, by natychmiast -
przynajmniej teoretycznie - nie dowiedział się o tym cały świat? W tym
sensie Internet jest gorszy od komunizmu.
Analogie sięgają zresztą głębiej niż tylko w sferę technologii
kontroli i perfekcyjnego nadzoru. Bo komunizm również kreował pewną
nierzeczywistą rzeczywistość - pseudorzeczywistość niewiele mającą
wspólnego z realiami. Dlatego można powiedzieć, że Internet jest
komunistyczny do szpiku kości, a komunizm na wskroś internetowy. Jedyna
różnica polega na tym, że w tym, co czyni, jest on około sto milionów razy
bardziej skuteczny niż zeloci urzeczywistniający pomysły klasyków.
"Połączenie (...) systemów (informatycznych - przyp. R.W.) zagraża
ludzkiej wolności" - pisał przed 14 laty Krzysztof Kłopotowski, komentując
raport dla Klubu Rzymskiego, zatytułowany "Mikroelektronika i
społeczeństwo". - "Automatyczne przetwarzanie danych stwarza (...) groźbę
wytworzenia kompleksowego, choć wykoślawionego obrazu jednostki ludzkiej.
Dlatego w niektórych krajach wprowadzono zakaz porównywania danych z
różnych systemów oraz prawo obywatela do sprawdzania rzetelności danych o
sobie, jak i obowiązek poinformowania o użyciu danych przechowywanych w
pamięci systemu". Tak było 14 lat temu. Dzisiejszy Internet jest jakby
zaprzeczeniem tych wszystkich zabezpieczeń. Bo w Internecie (taka jest
jedna z jego naczelnych zasad) każdy może z każdym, o każdym, dla każdego,
w każdej pozycji (a raczej konfiguracji). Ten informatyczno-informacyjny
promiskuityzm ma jeszcze jedną wadę: powoduje taki informacyjny kociokwik,
iż - z biegiem czasu - coraz trudniej będzie wyłowić z niego jakiś
sensowny dźwięk i harmonijnie brzmiącą melodię.
- Obfitość informacji może informację zniszczyć - nie bez kozery, w
Pen Clubie w czasie swojej niedawnej wizyty w Warszawie, mówił Umberto
Eco. - Między dysponowaniem milionami megabajtów informacji na jakiś temat
a niedysponowaniem ani jednym, nie ma wielkiej różnicy. (...) Gdyby
zaproponowano wam miliard dolarów w jednodolarowych banknotach pod
warunkiem, że je przeliczycie, lepiej z góry odmówić. Jeśli będziecie
liczyć jeden banknot na sekundę (i nie ustawali w pracy także nocą)
wymagać to będzie z górą trzydziestu lat. Jeżeli zaś zechcecie dwanaście
godzin dziennie poświęcić na sen, jedzenie, zabiegi higieniczne i inne
czynności, będziecie potrzebowali około sześćdziesięciu trzech lat".
Wniosek może być tylko jeden: Internet wiedzę pogrzebie pod niezmierzonymi
hałdami informacji. A wiedzę od mądrości dzielą od siebie jeszcze całe
lata świetlne...
Jeszcze inne wątpliwości zgłasza nie kto inny jak Stanisław Lem.
"Czytam - pisze na łamach 'Tygodnika Powszechnego' - w najnowszych
wypowiedziach entuzjastów Internetu o możliwościach dokonywania na
odległość operacji chirurgicznych w gąszczu afrykańskiego buszu;
wykonawcami będą miejscowi lekarze, ale dyrygentem - genialny amerykański
chirurg, siedzący w swym gabinecie na innym kontynencie. I tu jednak coś
tracimy - jak ktoś jest chory na cukrzycę i przychodzi do niego
doświadczony lekarz-omnibus, to od razu poczuje lekki zapach acetonu,
który wytwarza się przy kwasicy krwi. Internet żadnych zapachów nie
przekaże i intuicyjna wiedza lekarza tym samym schodzi ze sceny". Właśnie.
Operacje myślowe człowieka dzielą się na dwa rodzaje. Jedne są racjonalne
i analityczne; drugie - intuicyjne i całościowe. Komputeryzacja i
internetyzacja wzmacnia myślenie racjonalne kosztem nieracjonalnego,
twórczego. Zakłóca równowagę naszych procesów myślowych, dając przewagę
jednemu z dwóch uzupełniających się sposobów radzenia sobie z
rzeczywistością.
Internet nie pozostanie też bez wpływu na strukturę społeczną. Sztywną
hierarchię klasową (jeszcze jedno zapożyczenie z klasyków!) cichcem
narzuci pod płaszczykiem technologicznego przymusu i technokratycznej
neutralności. Dzięki niemu, na najniższym poziomie znajdować się będą
proletariusze, nie mający dostępu do komputerów, całkowicie uzależnieni od
przekazu audiowizualnego, czyli telewizji. Na poziomie średnim znajdować
się będą "internetowi drobnomieszczanie", którzy co prawda będą umieli
korzystać z komputerów, ale tylko biernie i w bardzo ograniczonym
zakresie. Na samej górze usytuowana będzie "nomenklatura" (w sensie
najbardziej sowieckim: znów klasycy!), która jako jedyna będzie wiedziała,
jak wykorzystać komputer do analizy, jak funkcjonują rządzące nim programy
i jak odróżnić informację ważną od zwykłego informacyjnego śmiecia. Słowem
- Internet doprowadzi do rozwarstwienia tego, co i tak jest już solidnie
rozwarstwione. Powstanie - jak chce Eco - "multimedialna arystokracja" i
"telewizyjny proletariat", a w rezultacie - "elektroniczna walka klas". Te
same zjawiska zajdą w skali międzynarodowej. Wyodrębni się grupa krajów,
ciągnących z Internetu niebagatelne profity i reszta, która pozostanie ich
dozgonną klientelą. "Terms of trade" po raz kolejny ulegną pogorszeniu dla
tych, którym ponoć już zawsze wiatr wieje prosto w oczy. Bo ile trzeba
będzie sprzedać np. surowej wełny, żeby zafundować sobie Internet? Ile
prosa albo wyrobów z bambusa?
Widmo krąży (już nie po Europie), lecz po całym globie. Na imię mu...
Internet.
Roman WARSZEWSKI
******************** ramka: "Czym to się je?" ********************
Internet w Ameryce, skąd się wywodzi, zwany jest supersiecią. Jest to
informatyczna autostrada - a raczej system takich infostrad - które w
niedalekiej przyszłości obejmą cały świat. Docelowo, za pośrednictwem
Internetu, połączyć się będzie mógł każdy posiadacz domowego komputera,
który wykupi tani abonament, porównywalny z abonamentem telefonicznym.
Internet do każdego domu będzie w stanie dostarczyć każdą informację -
począwszy od skomputeryzowanej Encyklopedii Brytyjskiej, po dzieła
Szekspira przetłumaczone np. na język suahili. Każdy użytkownik Internetu,
za niewielką opłatą, będzie mógł też umieścić w sieci dane na swój temat
lub z jakiejkolwiek innej dziedziny, która wyda mu się godna uwagi.
Internet skupi w swych zwojach (bo nie rękach) telewizję, rozmaite banki
danych, prasę i wiele innych usług, które jeszcze trudno nam sobie
wyobrazić. Już dziś bardzo popularne staje się np. porno z Internetu czy
seksualne usługi w rzeczywistości wirtualnej, na co ustawodawstwa wielu
krajów są nie przygotowane.
(R.W.)